Trần Minh Đức
Từ nửa sau thế kỷ XIX, thực dân Pháp xâm lược nước Nước Ta, đặt ách thống trị và áp bức bóc lột dân tộc bản địa Nước Ta. Để bảo vệ chủ quyền lãnh thổ dân tộc bản địa, toàn thể dân tộc bản địa Nước Ta không ngừng nổi lên chống thực dân Pháp bằng những cuộc khởi nghĩa từng phần đến tổng khởi nghĩa, làm ra Cách mạng Tháng tám thành công xuất sắc. Nhìn lại một chặng đường lịch sử vẻ vang chiến đấu và thắng lợi quân địch của dân tộc bản địa ta từ hơn một thế kỷ qua, tất cả chúng ta ghi nhận rất nhiều tấm gương chiến sỹ kiên trung đã giành cả cuộc sống cho tổ quốc. Tăng Bạt Hổ là một trong những tấm gương đó. Trong quy trình hoạt động giải trí cách mạng cứu nước của mình, Tăng Bạt Hổ đã cùng những chiến sỹ của mình sáng lập ra Duy Tân Hội với tôn chỉ : “ đánh đuổi giặc Pháp, Phục hồi Nước Ta, xây dựng nước quân chủ lập hiến, và vạch ra kế hoạch thực thi, trong đó có yếu tố “ cầu ngoại viện ”. Đầu năm 1905, Tăng Bạt Hổ, Phan Bội Châu cùng những chiến sỹ của mình vượt biển sang Nhật Bản “ cầu viện ”. Việc không thành, những chiến sỹ trong Duy Tân Hội lập tức chuyển thành “ cầu học ” và kịp thời phát động một trào lưu tuyển chọn người trẻ tuổi yêu nước qua Nhật Bản học tập, đào tạo và giảng dạy nhân tài để chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc đấu tranh giành độc lập và thiết kế xây dựng quốc gia “ Nước Ta mới ” văn minh văn minh. Phong trào này gọi là trào lưu Đông Du. Những hoạt động giải trí trong những năm đầu thế kỷ 20 của những chiến sỹ trong trào lưu Đông Du nói chung và Tăng Bạt Hổ nói riêng rất sôi động nên liên tục bị thực dân Pháp tìm cách ngăn ngừa, và trào lưu Đông Du bị thất bại có nguyên do chính từ đó. Tuy không thành nhưng trào lưu Đông Du mà trong đó Tăng Bạt Hổ được xem là một nhân vật hướng đạo luôn được dân tộc bản địa Nước Ta tôn vinh là tấm gương của truyền thống lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc bản địa tiếp nối quá trình cần vương chống Pháp thất bại đến với quá trình chống Pháp thắng lợi
TĂNG BẠT HỔ- MỘT KHÍ PHÁCH CỦA CON HỔ RỪNG GIÀ
Bạn đang đọc: Tăng Bạt Hổ- Tấm Gương Kiên Trung của Phong Trào Đấu Tranh Giải Phóng Dân Tộc ở Việt Nam đầu thế kỷ XX
Bước vào thời kỳ cận đại, một lần nữa nền độc lập và chủ quyền lãnh thổ của nước ta được đánh đổi bằng xương máu của biết bao nhiêu thế hệ lại được đem ra thử thách. Từ tiếng súng tiên phong thực dân Pháp nổ ở Thành Phố Đà Nẵng năm 1858 cho đến nửa đầu thế kỷ XX, gần một trăm năm với rất nhiều hi sinh mất mát, với những đấu tranh không ngừng để sửa chữa thay thế và khắc phục sai lầm đáng tiếc, tất cả chúng ta đã giành được độc lập, trước một đối thủ cạnh tranh có tiềm lực mạnh hơn gấp nhiều lần. Có thể nói, chưa có thời gian nào, bộ mặt chính trị nước ta lại sôi động và phức tạp đến như thế. Sự thay thế sửa chữa lẫn nhau của những khuynh hướng dưới ảnh hưởng tác động của nhiều luồng tư tưởng trong và ngoài nước đã tạo nên một diện mạo mới cho cách mạng Nước Ta. Trong số những con đường giải phóng dân tộc bản địa ấy, có một con đường thoạt nhìn thì có vẻ hơi khác so với truyền thống lịch sử đánh giặc giữ nước được bồi đắp suốt chiều dài lịch sử dân tộc, tuy nhiên về cơ bản, vẫn là một bộ phận của dòng chảy tư tưởng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Đó là con đường canh tân quốc gia, thay đổi tư duy mà đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội là dòng canh tân của những sĩ phu yêu nước, một trong những đại biểu xuất sắc là Tăng Bạt Hổ. Tăng Bạt Hổ, tên của ông gắn liền với một giai thoại lý thú, nói lên bản lĩnh của ông lúc chưa đầy 30 tuổi : Tháng Giêng năm Đinh Hợi – 1897, sau ngày chiến đấu chống bọn thực dân Pháp và bọn tay sai phản động không thành, ông tìm đường sang Đất nước xinh đẹp Thái Lan cầu viện, cứu nước. Khi đi đến đèo Dốc Đót, giáp giới cao nguyên An Khê – Tỉnh Bình Định, ông gặp một con cọp chặn giữa đường, mấy người theo ông ai cũng lo, có người run như cầy sấy. Tăng không chút sợ hãi, nhìn thẳng vào con cọp. Cọp phải tránh sang một bên cho ông và những người cùng đi qua đèo. Từ đó, những người cùng đi tôn ông là Tăng Bạt Hổ. Câu chuyện “ bạt hổ ” của Tăng được truyền tụng trong dân gian, nơi làng quê Tỉnh Bình Định, vốn giàu truyền thống lịch sử yêu nước, quật cường. Con đường cứu nước của ông, với hành trang ngót 30 năm trên chiều dài quốc gia, từ miền Trung Trung Bộ ra TP.HN, lên Sơn Tây, Cao Bằng và đến tận Thailand, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản xa xôi, để lại biết bao kỷ niệm và nghĩa tình sâu lắng trong nhân dân trên mọi miền quốc gia và bầu bạn xa gần từ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 đến nay .
Tăng Bặt Hổ tên thật là Tăng Doãn Văn, hiệu Điền Bát, bí danh Lê Thiệu Dần, sanh năm Mậu Ngọ ( 1858 ), tại làng An Thường, huyện Hoài Ân, tỉnh Tỉnh Bình Định. Thông minh, hiếu học, tuổi mới 14, 15 mà đã nổi tiếng là bụng chứa đầy sách. Nhưng lại ghét lối văn cử tử mà người đương thời đua nhau rèn luyện để chờ khoa xuân, khoa thu, do đó ông dùng thì giờ rèn văn để luyện võ. Ông có sức mạnh khác thường. Lúc mới 11, 12 tuổi mà đã vác nổi một khúc gỗ mà phải hai người khiêng, và lớn lên đã nhảy khỏi hàng rào cao lút đầu với hai thùng thiếc đầy nước nơi hai tay. Ông giỏi quyền thuật, lại sở trường về kiếm. Chí sĩ Tăng Bạt Hổ là một nhân vật tiêu biểu vượt trội trong trào lưu yêu nước chống Pháp vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Tuy nhiên, người Tỉnh Bình Định không phải ai cũng biết là mộ phần của ông hiện nằm ở Bến Ngự ( thành phố Huế ), ngay trong khuôn viên vườn nhà và mộ phần Phan Bội Châu … Ngay trên đỉnh dốc Bến Ngự là khu vườn nhà và lăng mộ của Sào Nam Phan Bội Châu. Nơi đây có mộ, ngôi nhà tranh và nhà thời thánh Phan Bội Châu cùng bức tượng cụ Phan đúc bằng đồng. Nằm sát cổng chính của khu vườn, là ngôi mộ nhà chí sĩ yêu nước Tăng Bạt Hổ nằm yên bình, dưới những bóng cây. Mộ xây gạch, có tường bao, nhuốm màu thời hạn, bên trong là một tấm bia bằng chữ Hán, ngoài có tấm biển nhỏ đề : Lăng mộ Tăng Bạt Hổ. Tăng Bạt Hổ mất ở Huế thì ai cũng rõ, sách nào cũng viết, nhưng tại sao mộ phần ông lại được táng ở trong khu vườn nhà và lăng mộ Phan Bội Châu ? Trong khi đó, tập san kỷ niệm 30 năm giải phóng Hoài Ân lại viết : “ Mộ phần ông ( Tăng Bạt Hổ ) lúc bấy giờ nằm ở Hương Trà ”. Hồi ký Tự phán của Phan Bội Châu viết : “ Mùa xuân năm Bính Ngọ ( 1906 ), ông ( Tăng Bạt Hổ ) tự Bắc Kỳ chạy khắp khoảng chừng Thanh, Nghệ, Tịnh, Bình, ngày nghỉ đêm đi sức hao lòng mỏi. Mùa đông năm ấy, đến Kinh Huế … nào ngờ ông xanh xao quá, việc chẳng như lòng, kịp đến nhà cụ Võ ở An Hòa ( Huế ) bệnh phát nặng. Cụ Võ ( Võ Bá Hạp, người chiến sỹ của Phan Bội Châu ) vì giữ tai mắt người ngoài, thuê một thuyền con đậu dưới bến, khuya sớm phụng dưỡng ông, mới có vài tuần mà ông đã tạ thế trong thuyền ”. Theo khảo sát của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, sau khi cụ Tăng Bạt Hổ mất, cụ Cử Võ cùng những chiến sỹ đồng sự đã đem táng thi hài cụ Tăng trên một gò cao thuộc ấp Thế Lại Thượng. Năm 1956, cụ Lê Ngọc Nghị, một nhân sĩ đã cùng với 1 số ít hậu duệ những bậc tiền bối hợp tác cùng thân hào xã Thế Lại Thượng tổ chức triển khai lễ truy điệu và cải táng tro cốt Tăng Bạt Hổ lên chôn tại khu vườn nhà và lăng mộ Sào Nam Phan Bội Châu như lúc bấy giờ. Cũng cần nói thêm về khu vườn này. Đây nguyên là nơi ở của cụ Phan Bội Châu trong suốt 15 năm cụ bị giam lỏng ở Huế ( từ 1925 đến 1940 ). Tiền mua đất và dựng nhà do đồng bào cả nước góp. Khi mất, cụ Phan được cụ Huỳnh Thúc Kháng và những nhà yêu nước đương thời táng ngay trong vườn nhà. Đồng thời, ngay bên cạnh ngôi nhà tranh của cụ, cụ Huỳnh làm thêm một ngôi nhà nhỏ để thờ cụ Phan. Sau cuộc kháng chiến chống Pháp, khu vườn, lăng mộ và nhà thời thánh bị tiêu điều. Những người còn tưởng niệm đến cụ Phan đã xây dựng một ủy ban thiết kế xây dựng nhà thời thánh cụ Phan do bác sĩ Thân Trọng Phước đứng đầu. Tháng 10 năm 1956, việc làm kiến thiết xây dựng hoàn tất. Những người có nghĩa vụ và trách nhiệm thời bấy giờ đã đưa tên tuổi những nhà yêu nước khác trong trào lưu chống Pháp khởi đầu từ Thủ khoa Huân, Trương Định, cho đến những nhà yêu nước trong trào lưu Cần Vương, văn thân Đông Du, khởi nghĩa Thái Nguyên, Yên Bái … vào thờ chung với Phan Bội Châu và nhà thời thánh cụ Phan trở thành Nhà thờ Nước Ta Liệt sĩ cách mạng và Phan Bội Châu tiên sinh. Cụ Tăng Bạt Hổ, một chí sĩ của trào lưu Cần Vương và Đông Du, nên tro cốt cũng được đưa về táng ở đây. Người Tỉnh Bình Định sau này hể ai có dịp ghé đất Thần Kinh, thường ghé và thắp hương tưởng niệm chí sĩ Tăng Bạt Hổ và những anh hùng, nghĩa sĩ .
TĂNG BẠT HỔ- CÁNH TAY ĐẮT LỰC CỦA PHAN BỘI CHÂU TRONG PHONG TRÀO ĐÔNG DU
Cho đến nay tất cả chúng ta chưa có nhiều tư liệu đơn cử và cụ thể những hoạt động giải trí của Tăng Bạt Hổ trong quy trình “ trả thù báo quốc ” từ khi “ vào lính ’, “ phấn dũng giết giặc ở mặt trận ” đến lúc tham gia “ nghĩa hội cũ ” ở hai tỉnh Bình – Phú bị thất bại, phải thoát sang Tàu ”, mang quốc thư đi Lữ Thuận, thông hiếu với Nga sứ ” … đó là tiến trình đã được đề cập trong những bản tiểu sử sơ lược của ông, được người đồng thời như Đặng Đoàn Bằng và Phan Bội Châu viết trong cuốn Nước Ta Nghĩa Liệt Sử, xuất bản lần tiên phong ở Trung Quốc năm 1918, hoặc được bổ trợ thêm vài chi tiết cụ thể trong tự truyện của Sào Nam Phan Bội Châu, tức là cuốn Phan Bội Châu Niên Biểu viết năm 1929. Qua hai tác phẩm này, tất cả chúng ta biết Tăng Bạt Hổ có “ bản tính hào mại, kiến thức và kỹ năng thấu suốt, khí phách cương nghị ”. Ông tham gia những trận tránh quân Pháp xâm lượt bên cạnh Lưu Vĩnh Phúc, tướng cờ đen do nhà Thanh phái sang Nước Ta giúp triều đình Tự Đức. Ông chiến đấu rất gan góc, lập nhiều công trạng được bổ chức cao trong quân ngũ. Năm 1885, kinh đô Huế thất thủ, vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần vương, ông hưởng ứng tham gia nghĩa quân của Mai Xuân Thưởng, được phong chức Đề đốc, đã chiêu tập thêm nghĩa dũng gây nên trào lưu chống Pháp can đảm và mạnh mẽ ở Tỉnh Bình Định – Phú Yên trong những năm 1885 – 1887. Phong trào khởi nghĩa bị đàn áp tan rã, ông thoát nạn liền chạy ra Bắc kỳ, tìm đường sang nhà Thanh cầu viện, nhưng nhà Thanh lúc bấy giờ cũng đã suy yếu, không cung ứng được nhu yếu của ông. Ông lại mang quốc thư đi thông hiếu với Nga. Về điểm này trong niên biểu của Phan Bội Châu chép là ông đến Lữ Thuận gặp sứ thần Nga, nhưng qua tài liệu của nhà sử học Pháp Georges Bouddarel, trong phần chú thích, bản dịch ra chữ Pháp cuốn Phan Bội Châu Niên Biểu xuất bản ở Paris năm 1969 có đưa ra quan điểm như sau :
“ Có thể Tăng Bạt Hổ mang thư uỷ nhiệm của vua Hàm Nghi sang liên lạc với bá tước Cassini, sứ thần Nga ở Bắc Kinh để cầu viện, nhưng bị phủ nhận hai lần vào khoảng chừng giữa tháng 12 năm 1892 và tháng 3, năm 1893. Phái bộ này gồm có 3 người cho biết rằng họ được lệnh của nhà vua bí hiểm sang Saint Pétersbourg để nhu yếu Nga hoàng giúp Nước Ta đánh đuổi Pháp. Nga đã nhận “ Bảo hộ An Nam ( trung kỳ ) trên danh nghĩa ”, còn Pháp giữ Bắc kỳ và Nam kỳ. Theo toàn quyền De Lannessan thì phái đoàn này là của Tôn Thất Thuyết, chứ không phải của triều đình Huế ” .
Phải chăng do sự kiện “ ngoại giao ” này mà bấy lâu nay tất cả chúng ta vẫn đinh ninh là Tăng Bạt Hổ “ đi Nga ”, “ chinh Nga có lúc hoàng quân ” như ở bài Á tế á ca đã nêu và trong câu đối khóc Tăng Bạt Hổ, ngư hải Đặng Thái Thân cũng viết : “ đã kêu ở Anh, đã kêu ở Thanh, còn to tiếng ở Đông … ”. Như vậy việc tiếp xúc của ông với Nga coi như thất bại. Bấy giờ được tin Lưu Vĩnh Phúc ( người mà được ông quen biết từ trước, tức là trong những năm ông tòng chinh ở Bắc kỳ ( 1873 – 1883 ) từng sống và chiến đấu bên cạnh Lưu Toàn ) hiện đang chỉ huy quân đội nhà Thanh ở Đài Loan, ông bèn tìm tới để cầu cứu và được Lưu Vĩnh Phúc thu nạp vào hàng quân, phong cho chức Dinh trưởng .
Nhưng chẳng bao lâu sau, năm 1895, Lưu Vĩnh Phúc bị quân đội Nhật bản vượt mặt, Đài Loan bị Nhật Bản chiếm, nên Tăng Bạt Hổ phải chia tay với Lưu Vĩnh Phúc, qua Xiêm lưu trú một thời hạn để chờ dịp thuận tiện về nước hoạt động giải trí. Đó là khoảng chừng thời hạn từ 1895 đến 1898. Theo tác giả Nước Ta Nghĩa Liệt Sử cho biết, khi ở Xiêm, ông thường qua lại những miền Băng Cốc, Xa Quân : “ lúc đó ông gặp những chiến sỹ Nghệ An như Nguyễn Đức Hậu cùng bàn việc nước. Hai ông rất tương đắc nhau, mưu liên lạc cùng Việt kiều tại Xiêm để mưu tính việc Phục hồi quốc gia. Nhưng thời cơ chưa đến không hề làm gì được, ông chỉ trốn tránh qua thời mà thôi ”. Ông rời khỏi đất Xiêm năm 1898 .
Giai đoạn tiếp theo, từ 1893 – 1903, hoàn toàn có thể coi là quy trình tiến độ Tăng Bạt Hổ sẵn sàng chuẩn bị cho những hoạt động giải trí cứu nước của ông theo hướng mới : kết thúc “ nghĩa hội cũ ” và mở ra “ nghĩa hội mới ”. Mùa xuân năm Mậu Tuất ( 1898 ), Tăng Bạt Hổ từ quốc tế trốn về nước, ông đã tìm gặp và kết thân với nhà yêu nước Nguyễn Thượng Hiền lúc đó đang xuất hiện ở Hà thành. Hai người tranh luận với nhau việc “ kết nạp những bậc anh hào có lòng yêu nước, thăm dò con trẻ những mái ấm gia đình có thù với giặc, kể với nhau từng người, từng họ, từng đỉnh, đều hoàn toàn có thể giúp sức tất cả chúng ta, và con ông nọ ông kia mưu trí, gan góc hoàn toàn có thể đồng mưu được, nên đem họ xuất dương. Đã chấp thuận đồng ý với nhau rồi, nhưng tôi chia nhau tìm bạn, khắp người nọ đến người kia. Nhưng vì những người đó kẻ Bắc người Nam, tung tích không nhất định, nên không gặp được. Sư Triệu ( tức Tăng Bạt Hổ ) lại từ biệt tôi đi ngoại bang, qua chỗ này chỗ nọ nhiều nơi. Sau cuộc cuộc chiến tranh Nga – Nhật nỗ ra ( 2-1904 ), thế lực Á Đông nỗi lên mạnh, Sư Triệu về nước lại đến thăm tôi, bàn về kế hoạch thực thi ”. Qua đoạn hồi ức này của Nguyễn Thượng Hiền đã cho tất cả chúng ta một số ít hướng dẫn quan trọng về “ hành trang về chủ trương cứu nước ” của Tăng Bạt Hổ lúc bấy giờ. Đó là sau khi ở Xiêm về nước, ông đã dự tính một kế sách “ tập hợp lực lượng yêu nước vào trong một tổ chức triển khai cứu nước mới ” và đã thống nhất quan điểm với Nguyễn Thượng Hiền cả về việc chọn người “ xuất dương cầu học ”, rồi chính lại tự chọn mình làm người “ đi ngoại bang ”, ( tức là đi Trung Quốc ). “ qua chỗ này chỗ nọ nhiều nơi ” ( chắc như đinh là từ biên giới Việt – Trung qua Lưỡng Quảng, Hồng kông, Thượng Hải .. để liên hệ nhân mối, tìm khu vực dừng chân như là một người đi tiền trạm cho đoàn người xuất dương sau này vậy. Thật không hẹn mà gặp, chủ trương link những người đồng tâm chiến sỹ chọn người xuất dương cầu học, tu dưỡng nhân tài làm rường cột cho quốc gia của Nguyễn Thượng Hiền và Tăng Bạt Hổ cũng chính là nội dung quan trọng trong tôn chỉ, mục tiêu đường lối hoạt động giải trí của Duy Tân Hội do Phan Bội Châu, Đặng Thái Thân, Nguyễn Thành và những chiến sỹ của họ đang trong quy trình hình thành, hoạt động và sẽ chính thức xây dựng vào tháng năm 1904 tại Quảng Nam. Duy Tân Hội là một hội đảng kiểu mới sẽ góp thêm phần chỉ huy trào lưu đấu tranh dân tộc bản địa ở Nước Ta từ đầu thế kỷ XX theo “ tác động ảnh hưởng của hệ tư tưởng tư sản ”, mà những nhà nho yêu nước tân tiến thời bấy giờ gọi là “ mở ra nghĩa hội mới ” .
Trong ba trách nhiệm quan trọng của Duy Tân hội gồm : 1 – Phát triển thế lực của hội về người và kinh tế tài chính ; 2 – Xúc tiến việc chuẩn bị sẵn sàng bạo động và những việc làm sau khi phát lệnh bao động ; 3 – Chuẩn bị xuất dương cầu viện, xúc định mục tiêu và thủ đoạn xuất dương, thì trách nhiệm thứ 3 – xuất dương cầu viện được xem là quan trọng nhất và giao cho Phan Bội Châu cùng Tiểu La Nguyễn Thành trù liệu. Việc này trọn vẹn không phải là biểu lộ của tâm ý vọng ngoại mù quáng mà cốt gây thanh thế cho lực lượng bên trong. Hướng cầu viện được xuất viện là Nhật Bản, vì theo lời của Tiểu La Nguyễn Thành, “ trông vào thế lực liệt cường lúc bấy giờ, nếu không phải là nước đồng văn đồng chủng với mình, tất không có nước nào viện trợ cho mình. Trung Quốc đã chịu nhường nước ta cho Pháp ; vả lại Trung Quốc giờ đây thế lực suy yếu, tự cứu mình còn không xong, chỉ có Nhật là giống da vàng và lại là nước tiên tiến và phát triển. Từ ngày thắng Nga lại sinh dã tâm ; giờ đây ta sang Nhật, đem lợi hại thuyết phục họ, tất yếu họ vui vẻ viện trợ ta. Nếu họ không viện trợ bằng binh lính, thì việc mua khí giới, nhờ lương thực cũng có phần dễ ” .
Từ trách nhiệm “ xuất dương cầu viện ” này đã nẩy ra 1 số ít yếu tố rất là quan trọng phải bàn đến và phải lo tính những giải pháp triển khai, đó là kinh phí đầu tư và nhân tài ngoại giao với người hướng đạo. Về nguồn kinh phí đầu tư trong nước, Hội giao cho Tiểu La Nguyễn Thành đảm trách, còn “ người dẫn đường ” và “ việc làm ngoại giao ” là do Sào Nam Phan Bội Châu đảm đương. Tuy nhiên Phan Bội Châu nhận thấy rằng Phan chỉ hoàn toàn có thể ở cương vị đối ngoại với những chính khách, văn nhân khi tiếp xúc với họ ở Trung Quốc, Nhật Bản mà thôi, vì Phan giỏi chữ Hán, có học vấn, có không ít hiểu biết về những tư trào, về thời cuộc trên quốc tế do tân thư, tân văn mách bảo, còn yếu tố “ người dẫn đường ” cho công cuộc Đông du cầu viện là khó khăn vất vả nhất. Ngay lúc đó Tiểu La Nguyễn Thành đã kịp chỉ vai trò của Tăng Bạt Hổ. Ông nói : “ việc kinh phí đầu tư, chỉ một mình tôi với Sơn Tẩu ( Đỗ Đăng Tuyển ) biện được xong .. Anh Tăng Bạt Hổ từ ngày cần vương thất bại, từng chạy khắp Quảng Đông, Quảng Tây lại có mang cả quốc thư đi Lữ Thuận thông hiếu với Nga sứ. Việc đó bất thành anh chuyển qua Đài Loan dựa vào Lưu Vĩnh Phúc. Khi Nhật Bản lấy Đài Loan, Lưu Vĩnh Phúc thua chạy, Tăng quay sang Xiêm mượn đường về nước, lúc bấy giờ nép giấu ở Hà thành, nhưng mà tấm lòng trả thù càng kiêu lắm. Tôi từng viết thư kêu anh về Nam, chẳng may thời mai, Tăng quân chắc về đây. Lấy cái gánh “ người đưa đường ” trao cho anh Tăng không phải lo không có xe chỉ Nam vậy ” .
Và thế là tháng 7, năm 1904, Tăng Bạt Hổ từ Bắc quay trở lại. Phan Bội Châu được gặp ngay ông tại nhà Tiểu La Nguyễn Thành. Đây là cuộc hội ngộ kỳ thú, có ý nghĩa lịch sử dân tộc trọng đại trong cuộc sống hoạt động giải trí của những nhà trí sĩ hồi đầu thế kỷ XX. Phan Bội Châu đã nhìn nhận Tăng Bạt Hổ chính là “ người kéo múi dắt dây ” cho trào lưu Đông Du, một hoạt động giải trí nỗi bật nhất của Duy Tân Hội lúc đó. Tiểu La Nguyễn Thành đã thay mặt Hội thuật lại cho Tăng Bạt Hổ nghe những “ mưu đồ ” của hội. Tăng Bạt Hổ nghe và tiếp lời Tiểu La Nguyễn Thành :
– Ta nay thao tác lớn, nếu không có ngoại viện mà chỉ trông vào nội đảng, nếu tiếp tế không đủ thì sao ?
Tiểu La Nguyễn Thành nói ngay :
– Tôi cũng lo như vậy, nhưng biết ai làm Thân Bao tư giờ đây ?
Tăng Bạt Hổ liền đáp :
– Tôi không có sở trường gì khác nhưng đã lâu năm tôi từng đi qua những nơi Việt, Quế, sang Đài Loan, đến Đông Nam tỉnh, rồi từ Thiên Tân, Thanh hòn đảo trở lại Thượng Hải, laị đi Nam dương lấy sóng gió làm gối, sương tuyết làm cơm, điều đó là sở trường của tôi. Hiện nay Nhật Bản nổi dậy, châu Á đã thay bộ mặt, ta hoàn toàn có thể đi xem thế nào. Nếu những ông dùng tôi, xin những ông cứ sai phái, tôi sẽ sung sướng .
Về cuộc gặp gỡ quan trọng này, Phan Bội Châu đã ghi lại trong Niên Biểu như sau : “ ông tuổi ngoài 40, mày râu cốt cách trời hạ sương thu, trông qua một lần mà biết chắc là người đã lịch duyệt dày lắm. Ngồi trò chuyện kể tình hình ngoài biển rất kỹ, mà nói nhân vật nước Tàu lúc bấy giờ cũng rành rọt như đém tiền trong túi vậy. Tôi được gặp ông, mừng bằng trời trao, rồi bàn đến đi Nhật Bản, ông nhiệt huyết đi ngay ” .
Từ đó Phan Bội Châu yên tâm “ quyết kế định ngày đi Nhật Bản ” để tổ chức triển khai chỉ huy trào lưu Đông Du. Cũng từ đây, Tăng Bạt Hổ trở thành một yếu nhân của Duy Tân Hội .
Cuối 1904, sau khi sẵn sàng chuẩn bị xong hành trang “ xuất ngoại ” tiên phong của Duy Tân Hội thực thi cuộc “ vượt biển bí hiểm ”. Đoàn gồm có ba người : Phan Bội Châu, Tăng Bạt Hổ và Đặng Tử Kính. Đặng Tử Kính là chú ruột của ngư hải Đặng Thái Thân : “ tuổi ngoài bốn mươi, truớc đã nhiều năm bôn tẩu cho đảng Cần vương, mà với đảng cách mạng mới gần đây ( tức Duy Tân Hội ) cũng xuất lực rất nhiều ”. Sở dĩ có thêm Đặng Tử Kính cùng đi với đoàn là do quan điểm ý kiến đề nghị đúng đắn của Tăng Bạt Hổ với Phan Bội Châu .
Ngày 23-2-1905, Đoàn rời bến tàu TP. Hải Phòng, ngược lên Quảng Ninh Móng Cái … qua Đông Hưng ( Trung Quốc ) theo đúng nhật trình của người dẫn đường là Tăng Bạt Hổ. Tăng Bạt Hổ rất thông thuộc đường đi lối lại ở vùng này, thậm chí còn ông đã có trước những trạm liên lạc, những cơ sở nhà dân để dừng chân. Sau hai ngày đi đường, đoàn đã đến Liêm Châu, rồi Bắc Hải, rồi lại được gặp một người bồi tàu yêu nước tên là Lý Tuệ, về sau Lý Tuệ trở thành người giao liên rất đắc lực của Duy Tân Hội. Đoàn nghỉ lại ở đây một tuần lễ, còn Tăng Bạt Hổ đi qua Thiều Châu ( Quảng Đông ) thăm những cụ Tôn Thất Thuyết, Trần Xuân Soạn, nơi nhà cầm quyền Trung Quốc yêu cầu Toàn quyền Đông Dương để cho những cụ lưu trú ở đó, nhằm mục đích chắp nối một đường dây liên lạc của những nhà yêu nước Nước Ta với nhau, và về sau chính những người tham gia trào lưu Đông Du cũng thường qua lại đó đưa đón nhau .
Trong thời gian lưu lại Hương Cảng, Tăng Bạt Hổ còn giúp cho Phan Bội Châu tiếp xúc với các đảng viên cách mạng Trung Quốc tại cơ quan Thương báo của Đảng Bảo Hoàng (gặp ông Từ Cần, Chủ nhiệm Thương Báo) và Trung Quốc nhật báo của đảng cách mạng (gặp ông Phùng Tự Do, chủ nhiệm Trung Quốc nhật báo). Phùng Tự Do đã gợi ý cho Phan Bội Châu viết thư cho Tổng đốc Lưỡng Việt là Sầm Xuân Huyên, nhờ giúp đỡ cách mạng Việt Nam. Đó là bức thư ngoại giao đầu tiên của Phan Bội Châu do chính Tăng Bạt Hổ tìm đến thư ký của Sầm Xuân Huyên là Chu Xuân để giao tận tay. Nhưng Phan Bội Châu không được hồi âm, đến nỗi Phan có một nhận xét chua chát: “triều đình chuyên chế thiệt không có người tốt. Mãn Thanh với triều Nguyễn ở ta chẳng qua là ma chôn chung huyệt mà thôi”
Sau một thời hạn lưu lại ở Hương Cảng, đoàn đến Thượng Hải, nhưng chưa thể đi ngay sang Nhật Bản được, vì cuộc cuộc chiến tranh Nga – Nhật đang ở tiến trình kinh khủng, tàu buôn của Nhật Bản bị trưng dụng cho quân đội, còn tàu buôn của những nước khác cũng chưa đến Nhật Bản được do trở ngại vì chiến sự. Mãi tới cuối tháng 5-1905 đoàn xuất dương của Phan Bội Châu mới cập bến cảng Kobé, rồi đến Yokahama, nơi mà Phan Bội Châu cần đến để tìm gặp nhà chính khách Trung Quốc Lương Khải Siêu, người mà Phan từng hâm mộ và muốn vấn kế cho công cuộc cứu nước của mình .
Phan Bội Châu tự viết thư trình làng Phan với Lương Khải Siêu và xin được tiếp kiến. Lương Khải Siêu rất cảm động đón rước những nhà yêu nước Nước Ta “ xuất dương cầu viện ” này. Trong những cuộc tiếp xúc giữa hai người, Tăng Bạt Hỗ đóng vai trò người thông dịch trực tiếp qua những câu thù ứng thường thì của hai bên, vì ông biết tiếng Quảng Đông. Còn những lời tâm sự hoặc bàn về “ đường lối, sách lược ” cứu nước giữa Phan Bội Châu và Lương Khải Siêu thì bằng bút đàm .
Cuối tháng 7-1905, Phan Bội Châu sau khi thăm thú tình hình ở Nhật Bản, đã trong bước đầu đặt được cơ sở cho trào lưu Đông Du cầu học và đã biên soạn xong cuốn Nước Ta Vong Quốc sử, được Lương Khải Siêu in giúp làm tài liệu tuyên truyền cách mạng. Sau đó Phan Bội Châu lại cùng với Đặng Tử Kính tìm đường về nước để mang Ngoại hầu Cường Để xuất dương, và lựa chọn một số ít người trẻ tuổi xuất sắc ưu tú đi học ở Nhật. Còn Tăng Bạt Hổ lưu lại ở Yokahama sẵn sàng chuẩn bị “ cơ sở vật chất ” để kịp thời đón một người trẻ tuổi từ Nước Ta sang Nhật du học .
Cuối tháng 8-1905, Phan Bội Châu trở sang Nhật Bản mang theo ba người trẻ tuổi du học tiên phong là Nguyễn Thức Canh, Nguyễn Điển và Lê Khiết. Lại được Lương Khải Siêu góp ý, Phan Bội Châu đã viết ngay một bản Khuyến quốc dân tư trợ du học gửi về nước để hoạt động đồng bào trong nước giúp sức những người trẻ tuổi đi du học. Vừa lúc đó lại có thêm 6 người trẻ tuổi Nước Ta yêu nước “ vượt biển ” sang Nhật Bản và đều ở lại nhà đón rước do Tăng Bạt Hổ sắp xếp ở Yokahama. Việc cung ứng lương thực thực phẩm cho chín bạn bè này trở nên stress. Tăng Bạt Hổ lại một phen phát huy tài tổ chức triển khai của công, ông bàn với Phan Bội Châu đến một nhà buôn người Quảng Đông ở đây để mua chịu gạo và củi. Còn ông xuống tàu thuỷ làm công kiếm tiền nuôi bạn bè. Sau đó ông quay về Quảng Đông vay tạm Lưu Vĩnh Phúc một món tiền để gửi gấp qua Nhật cho Phan Bội Châu. Ông phải qua lại vài ba lần để tiếp tế cho đồng đội ở Yokahama lúc này đang sẵn sàng chuẩn bị học Nhật ngữ, chờ ngày Phan Bội Châu sắp xếp cho họ vào học ở những trường văn hoá và trình độ ở Tôkiô … Mùa đông năm đó ( 1905 ), chờ mãi kinh phí đầu tư ở nước nhà mà chưa thấy gửi sang Nhật Bản, ở đầu cuối Tăng Bạt Hổ và Đặng Tử Kính phải rời Yokahama, mang theo hàng ngàn tờ Khuyến quốc dân tư trợ du học văn về nước để hoạt động kinh tài ở hai miền Bắc kỳ và Trung kỳ. Về nước Tăng Bạt Hổ lại khẩn trương liên hệ với những cơ sở cách mạng để thông tin tình hình của bạn bè du học sinh Nước Ta đang ở Nhật Bản, đồng thời tuyên truyền, hoạt động quyên góp kinh phí đầu tư cho trào lưu Đông Du. Ông hoạt động giải trí tích cực ở những tỉnh miền Bắc, lo sắp xếp cho kỳ Ngoại hầu Cường Để xuất dương trót lọt, tiếp tục liên lạc với Nguyễn Thượng Hiền ở Tỉnh Nam Định, khuyếch trương tác động ảnh hưởng của Duy Tân Hội, cùng với Nguyễn Trượng Hiền tổ chức triển khai, tuyển chọn những người trẻ tuổi tuấn tú qua Nhật Bản học .
Giữa năm 1906, thời hạn này tiết trời oi bức, do đi lại nhiều khó khăn vất vả khó nhọc, Tăng Bạt Hổ bị mắt bệnh kiết lị. Bệnh ngày một nặng, ông viết thư cho Nguyễn Thượng Hiền ý kiến đề nghị gửi quế thanh cho ông chữa bệnh, nhưng Tăng Bạt Hỗ cũng không qua khỏi và đã trút hơi thở ở đầu cuối trong một con thuyền trên sông Hương do người chiến sỹ của ông là Võ Bá Hạp thuê để ông tiện trốn tránh bọn mật thám Pháp và tiện chữa bệnh .
Như vậy giữa lúc trào lưu Đông Du đang diễn ra sôi nỗi thì Tăng Bạt Hổ đã bất ngờ đột ngột qua đời, đây được xem là một tổn thất rất nặng nề của trào lưu Đông Du. Tin Tăng Bạt Hổ qua đời mãi đến năm 1907 Phan Bội Châu mới biết. Phan Bội Châu cho đó là cái tang đau đời nhất trong cuộc sống sau khi xuất dương của ông. Trong cuốn Niên biểu, Phan Bội Châu đã ghi lại những dòng trân trọng khi viết về Tăng Bạt Hổ : “ ông về nước mới hơn một năm, hoạt động thiệt rất có công hiệu. Khoảng năm ngọ ( 1906 – 1907 ), chúng tôi ở ngoài, tổng thể lữ phí, học phí và những ngân sách hoạt động giải trí khác thảy đều duy trì được, thực nhờ công đức của nghĩa nhân, chí sĩ Trung, Bắc hai kỳ, mà người kéo mũi dắt dây ở trung gian thiệt nhờ ông lắm ”. Câu này cũng hoàn toàn có thể coi là sự nhìn nhận chung cho sự góp phần to lớn và quan trọng của Tăng Bạt Hổ so với trào lưu Đông Du ở những năm đầu đầy khó khăn vất vả, gian nan .
NHỮNG TÀI LIỆU ĐƯỢC SỬ DỤNG CHO BÀI KHẢO CỨU:
- 90 năm sau nhìn lại cuộc sống và sự nghiệp của nhà yêu nước Tăng Bạt Hổ ( kỷ yếu hội thảo chiến lược khoa học về Tăng Bạt Hổ ), Sở Văn hoá – tin tức Tỉnh Bình Định – Viện Khoa học xã hội tại Tp. Hồ Chí Minh, Nxb Quy Nhơn, 1996 .
- Đặng Đoàn Bằng, Nước Ta nghĩa liệt sử, Nxb Văn học TP. Hà Nội, 1972 .
- Đinh Xuân Lâm, Chương Thâu, Danh nhân lịch sử dân tộc Nước Ta, Nxb Giáo dục đào tạo, H., 1988
- Đặng Quý Địch, Nhân vật Tỉnh Bình Định .
- Đào Duy Anh, Nước Ta văn hoá sử cương. Nxb Bốn Phương, TP HCM, 1951 .
- Phương Hữu, Phong trào Đại Đông Du, 1950
- Viện Khoa học xã hôị tại thành phố Hồ Chí Minh, Lịch sử Nước Ta, tập II, Nxb trẻ, Tp Hồ Chí Minh, 2005 .
- Viện Sử học, Lịch sử Nước Ta, tập I, Nxb Khoa học xã hôị, Thành Phố Hà Nội, 1971 .
- Viện Sử học, Lịch sử Nước Ta, tập II, Nxb Khoa học xã hôị, Thành Phố Hà Nội, 1985 .
Chia sẻ:
Thích bài này:
Thích
Đang tải …
Có liên quan
Source: https://www.doom.vodka
Category: Xổ số
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.